Còn nhiều rào cản trong hiến, ghép tạng

Tại Hội thảo về Hiến, lấy, ghép và điều phối mô tạng tại Việt Nam do Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam và Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia phối hợp tổ chức ngày 16-17/7, tại Hà Nam, bên cạnh những bước tiến vượt bậc về kỹ thuật lấy. ghép tạng và các kỳ tích ghép tạng thời gian gần đây, điều khiến các chuyên gia băn khoăn là còn quá nhiều rào cản trong lĩnh vực này.

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến, Chủ tịch Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam chia sẻ, việc hiến tạng sau khi chết được  khuyến khích, vì đó là sự cho đi, “một thử thách lòng hào hiệp và tình anh em”. Một người chết não hiến tặng mô tạng có thể cứu sống cho hàng chục người bệnh khác.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến, thời gian qua, đặc biệt sau khi Thủ tướng Phạm Minh Chính phát động hiến mô, tạng, số lượng người đăng ký hiến mô tạng trên cả nước đã tăng lên. Điều đó là tín hiệu mừng cho phong trào hiến, lấy, ghép mô, tạng tại Việt Nam. Tuy nhiên thực tế nhiều người dù khi còn sống đã đăng ký hiến mô tạng nhưng khi qua đời, người thân không đồng ý, các y bác sĩ cũng không thể lấy tạng hiến.

Chia sẻ về những khó khăn trong việc đăng ký hiến tạng ở Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến cho biết, khó khăn lớn nhất đó là quan niệm, nhận thức của người dân về hiến tạng sau khi chết não đó là quan niệm “chết phải toàn thây”, e ngại đụng vào thân thể người thân sau chết, sợ gia đình, chưa thấy hiến tạng là văn hóa, trách nhiệm và từ bi với cộng đồng.

Bên cạnh đó là khó khăn về cách thức đăng ký hiến tạng, chưa đơn giản, dễ tiếp cận; khó khăn về cách xác định đối tượng đích khác nhau để có thông điệp khác nhau.

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến cũng nêu những khó khăn về các quy định pháp luật hiện hành: Điều kiện hiến tạng sau chết; tuổi hiến tạng, chế độ cho người hiến tạng và gia đình; cơ chế tài chính về chi phí, thanh toán cho vận động hiến, ghép và sau ghép.

Từ những phân tích trên, PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng, các quy định của pháp luật hiện nay cần được điều chỉnh để làm tăng cơ hội hiến tạng sau chết não như điều kiện tuổi hiến tạng (hiện nay là trên 18 tuổi). Theo bà Tiến, quy định pháp luật của một số quốc gia trên thế giới không có thủ tục đăng ký hiến mô, tạng mà theo nguyên tắc suy diễn là đương nhiên. Sau khi chết não, thì hiến tạng với sự đồng ý của gia đình (có nước không cần gia đình đồng ý); trên bằng lái xe có ký hiệu đã đồng ý hiến tạng sau chết. Gia đình chỉ có đơn không hiến tạng vì các lý do đặc biệt. Điều kiện hiến mô, tạng là trên 13 tuổi; quy định đối với cả người chết não và chết tim. Đặc biệt ở Mỹ, cho phép tử tù và tù nhân đăng ký hiến tạng sau chết để tăng nguồn tạng…

Vì vậy, PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến đề xuất, trong dự thảo Luật Hiến tạng sửa đổi tới đây, cần nghiên cứu bổ sung quy định: Những người lúc sống chưa đăng ký hiến mô, tạng nhưng khi qua đời được gia đình đồng ý vẫn có thể hiến tạng. Cùng đó, trong công tác tư vấn đăng ký hiến mô, tạng tại các bệnh viện, tổ tư vấn đăng ký hiến tạng không được có bác sĩ cấp cứu hồi sức, vì là vấn đề nhạy cảm với gia đình người bệnh.

Nói về vấn đề này, PGS.TS Đồng Văn Hệ, Phó Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia chia sẻ theo quy định hiện nay, khi lấy tạng của người hiến tạng cần có sự đồng ý của gia đình.

"Gia đình là tất cả các thành viên có quan hệ với người hiến, chỉ cần một người không đồng ý, phản đối sẽ không thực hiện được.Trung tâm đã từng gặp không ít trường hợp dù cha mẹ người hiến mô tạng đã đồng ý hiến tạng, thế nhưng khi chuẩn bị thực hiện, một người trong họ hàng không đồng ý cũng không thể lấy tạng hiến. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến nguồn tạng hiến từ người cho chết, chết não tại Việt Nam còn hạn chế", PGS.TS Hệ cho hay.

Vì vậy, theo PGS.TS Đồng Văn Hệ, để người đăng ký hiến mô tạng được hiến tặng mô, tạng của mình sau khi chết, cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về hiến mô, tạng. Khi mỗi người đều hiểu nghĩa cử cao đẹp của việc hiến, mô tạng, đem lại sự sống cho những người khác thì việc ngăn c??n th???c hiện mong muốn của người chết sẽ giảm đi.

Một vấn đề vướng mắc nữa được PGS.TS Đồng Văn Hệ chỉ ra, đó là công tác điều phối tạng còn gặp nhiều khó khăn do chưa có sự phối hợp chặt chẽ của các bệnh viện. PGS.TS Đồng Văn Hệ dẫn chứng một ca chết não hiến tạng tại Phú Thọ gần đây, Trung tâm điều phối ghép tạng chọn 58 bệnh nhân, nhưng sau 16 giờ điều phối mới chọn được 2 bệnh nhân. Hay ca chết não gần đây nhất phải liên hệ tới 119 bệnh nhân trong thời gian 16 giờ mới xác định được 5 bệnh nhân có chỉ số phù hợp để nhận (gan, thận, tim). Có bệnh viện lấy tạng hiến thông báo với Trung tâm Điều phối tạng Quốc gia chỉ trước có 2 giờ, khiến việc điều phối rất khó khăn.

Để tăng cường nguồn hiến tạng cho bệnh nhân chờ ghép, PGS.TS Đồng Văn Hệ cho biết, dự kiến từ tháng 8/2024, công tác hiến, lấy, ghép bộ phận cơ thể người sẽ được đưa vào chương trình đào tạo thường quy tại Đại học Y Hà Nội. Nội dung đào tạo gồm: Ghép tạng, Hiến mô tạng, Luật hiến mô tạng, Chết não, Phát hiện và quản lý chết não tiềm năng.

Cũng tại Hội thảo, PGS.TS Đồng Văn Hệ cho biết thêm, năm 2023 số người được ghép tạng tại Việt Nam là 1.000 người, đưa nước ta trở thành nước có nhiều người được ghép tạng nhất Đông Nam Á. Tuy nhiên, số người được ghép này chủ yếu lấy từ nguồn tạng của người hiến còn sống, còn nguồn tạng lấy từ người chết não chỉ có 12 người. Tỷ lệ hiến tạng từ người chết não tại Việt Nam do vậy chỉ là 0,15 người trên 1 triệu dân, trong khi đó trên thế giới, tỷ lệ này là 50 người/1 triệu dân.

"Nhu cầu người bệnh cần ghép tạng là rất lớn, vì thiếu nguồn tạng từ người cho chết não nên phải lấy tạng từ nguồn tạng từ người hiến sống. Tuy nhiên, chúng ta vẫn mong muốn nguồn tạng hiến từ người chết não, chết tim nhiều hơn, vì một người chết não hay chết tim có thể hiến được 8 tạng (2 thận, 2 gan, 2 phổi, tim, tuyến tuỵ; giác mạc…). Còn người sống chỉ ghép được một bộ phận, chưa kể còn có những rủi ro về sức khỏe đối với người hiến sau hiến tạng"- PGS.TS Đồng Văn Hệ nói.

Chia sẻ tại hội thảo, Đại đức Thích An Đạt - Ủy viên Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam khẳng định địa táng hay “chết toàn thây” không phải là quan niệm của nhà Phật.

Cũng theo đại đức Thích An Đạt, truyền thông là một mắt xích rất quan trọng trong việc vận động hiến tạng. Vì thế, ông và Giáo hội Phật giáo Việt Nam đang có chương trình phối hợp truyền thông cho cộng đồng để biết hiến mô tạng là một trong những thực hành theo tinh thần từ bi của nhà Phật./.