Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được công nhận là Di sản Thiên nhiên thế giới

Vịnh Hạ Long được UNESCO hai lần công nhận là Di sản Thiên nhiên Th?? gi??i vào năm 1994 và năm 2000 theo tiêu chí (vii) và tiêu chí (viii). Năm 2013, h?? sơ đề cử Quần đảo Cát Bà là Di sản thiên nhiên th?? gi??i theo tiêu chí đa dạng sinh học và hệ sinh th??i (tiêu chí ix và x) được gửi tới Trung tâm Di sản Th?? gi??i. Sau quá trình thẩm định, Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Th?? gi??i (IUCN) đã dự thảo Quyết định số WHC-14/38.COM/INF.8B để Ủy ban Di sản Th?? gi??i thông qua tại Kỳ họp lần thứ 38 ở Qatar năm 2014, trong đó khuyến nghị: “Quốc gia thành viên xem xét khả năng đề xuất nối dài với Vịnh Hạ Long, theo các tiêu chí (vii) và (viii) và có thể là tiêu chí (x), để gộp cả Quần đảo Cát Bà”. Kể từ đó tới nay, việc triển khai các hoạt động bảo tồn, nghiên cứu lập h?? sơ đề cử di sản th?? gi??i Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được tiếp tục đẩy mạnh.

Tháng 9 năm 2016, trên cơ sở đề xuất của các địa phương và tham mưu của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý cho phép thành phố Hải Phòng chủ trì, phối hợp với tỉnh Quảng Ninh xây dựng h?? sơ mở rộng Vịnh Hạ Long sang Quần đảo Cát Bà để trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt gửi tới UNESCO; đồng thời giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch hướng dẫn thành phố Hải Phòng trong việc xây dựng h?? sơ Di sản thiên nhiên th?? gi??i Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà theo đúng quy định của pháp luật về di sản văn hóa và các quy định có liên quan.

Quá trình xây dựng h?? sơ cũng gặp nhiều khó khăn, với những khuyến nghị, góp ý của UNESCO, IUCN. Tuy nhiên, với tinh thần, trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, sự quyết tâm của thành phố Hải Phòng, tỉnh Quảng Ninh, Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, đầu năm 2021, h?? sơ Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà đã được chỉnh sửa, hoàn thiện theo nội dung khuyến nghị. Theo đó, Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh đã thống nhất có văn bản đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia thẩm định và trình Thủ tướng Chính phủ cho phép gửi tới UNESCO để được ghi vào Danh mục Di sản Th?? gi??i. Qua quá trình thẩm định, tháng 01 năm 2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ đồng ý để Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ký h?? sơ đề cử Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà và giao Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam chủ trì, gửi h?? sơ tới UNESCO theo thời hạn quy định.

Tham gia Kỳ họp lần thứ 45 của Ủy ban Di sản Th?? gi??i diễn ra tại Thủ đô Riyadh, Vương quốc Ả-rập Xê-út từ ngày 10 tháng 9 năm 2023, đoàn Việt Nam do PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền - Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), Ủy viên thường trực Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia làm trưởng đoàn, và sự tham gia của Đại sứ Lê Thị Hồng Vân - Trưởng Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh UNESCO tại Pháp, đại diện Ban Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam/Bộ Ngoại giao. Về phía các địa phương có ông Lê Khắc Nam, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hải Phòng, bà Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, đại diện một số Sở Văn hóa, Sở Ngoại vụ, Ban/Trung tâm quản lý di sản th?? gi??i ở Việt Nam, huyện Cát Hải.

Trong chương trình làm việc tại Kỳ họp lần thứ 45 của Ủy ban Di sản Th?? gi??i, đoàn Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng với Đại sứ, Trưởng Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh UNESCO tại Pháp và hai địa phương thành phố Hải Phòng, tỉnh Quảng Ninh đã làm việc với các cơ quan chuyên môn của UNESCO, Giám đốc Trung tâm Di sản Th?? gi??i, Tổng Giám đốc ICOMOS, Giám đốc Chương trình Di sản Th?? gi??i IUCN, Trưởng B?? ph??n h?? sơ đề cử của Trung tâm Di sản Th?? gi??i, 21 Quốc gia thành viên của Ủy ban Di sản Th?? gi??i để cung cấp thông tin, giải trình, làm rõ, bày tỏ quan điểm, cam kết của Việt Nam trong việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản sau khi được ghi vào Danh mục Di sản Th?? gi??i. Qua đó, các chuyên gia, nhà khoa học quốc tế và các Quốc gia thành viên Ủy ban Di sản Th?? gi??i đều đánh giá cao giá trị di sản, từ đó ủng hộ Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà trở thành Di sản Thiên nhiên Th?? gi??i, đồng thời mong muốn được đến tham quan di sản trong thời gian tới.

Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được UNESCO công nhận Di sản Th?? gi??i, bởi nơi đây chứa đựng các khu vực có vẻ đẹp thiên nhiên bao gồm các đảo đá vôi có thảm thực vật che phủ và các đỉnh nhọn núi đá vôi nhô lên trên mặt biển cùng với các đặc điểm karst liên quan như các mái vòm và hang động. Cảnh trí ngoạn mục không bị tác động của các đảo có thảm thực vật che phủ, hồ nước mặn, đỉnh nhọn núi đá vôi với các vách dựng đứng nhô lên trên biển. Với 1.133 hòn đảo đá vôi muôn hình, muôn vẻ (775 đảo đá vôi thuộc Vịnh Hạ Long và 358 đảo đá vôi thuộc Quần đảo Cát Bà) được bao phủ bởi thảm thực vật phong phú trên mặt nước lấp lánh màu ngọc bích, Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà hiện lên như một bàn cờ bằng đá quý; nước non trùng điệp, thanh bình; những bãi cát trắng mịn, tinh khôi.

Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được xem là bảo tàng địa chất, chứa đựng những di sản với giá trị nổi bật toàn cầu, nơi chứng kiến những thay đổi đặc trưng trong lịch sử phát triển của Trái đất. Vùng biển Hạ Long - Cát Bà gồm nhiều hệ tầng trầm tích lục nguyên và cacbonat, có tuổi từ nguyên đại Cổ sinh đến Tân sinh. Nhiều hệ tầng trầm tích ở khu vực này chứa đựng các vết tích cổ sinh vật dưới các dạng hóa thạch khác nhau, trong đó có những nhóm ngành động, thực vật đã tuyệt diệt hoặc gần như tuyệt diệt trên trái đất. Sự hiện diện của rừng nguyên sinh, vịnh và những hòn đảo trên vịnh là những minh chứng độc đáo về quá trình vận động, phát triển liên tục của dạng địa hình karst, hệ fengcong (cụm đỉnh chóp nón) và fenglin (các đặc điểm tháp bị cô lập) hình th??nh qua hàng triệu năm trong điều kiện nhiệt đới, ẩm, diễn tiến lớn từ các dãy núi cao xuống đến biển, nơi địa hình karst cuối cùng đạt tới mực xâm thực cơ bản.

Với sự giao thoa của núi rừng và biển đảo, Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà là một khu vực tiêu biểu, có mức độ đa dạng cao của Châu Á khi sở hữu 7 hệ sinh th??i biển - đảo, nhiệt đới, cận nhiệt đới liền kề, kế tiếp nhau phát triển bao gồm: hệ sinh th??i rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh; hệ sinh th??i hang động; hệ sinh th??i rừng ngâp mặn; hệ sinh th??i bãi triều; hệ sinh th??i rạn san hô; hệ sinh th??i đáy mềm; hệ sinh th??i hồ nước mặn. Các hệ sinh th??i này đại diện cho các quá trình sinh th??i và sinh học vẫn đang tiến hóa và phát triển, thể hiện qua sự đa dạng của các quần xã động thực vật.

Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà còn là nơi chứa đựng một môi trường sống của nhiều loài động, thực vật quý hiếm. Sở hữu khu rừng trên biển lớn nhất Việt Nam với diện tích hơn 17.000 ha cùng các hệ sinh th??i đa dạng, Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà là điểm cư ngụ của 4.910 loài động thực vật trên cạn và dưới biển, trong số này có tới 198 loài thuộc Danh mục Đỏ IUCN, 51 loài đặc hữu. Diện tích rừng nguyên sinh khoảng 1.045,2 ha trên đảo Cát Bà là một trong những nhân tố quan trọng làm nên giá trị sinh th??i và đa dạng sinh học của di sản. Đặc biệt, Voọc Cát Bà (Trachypithecus poliocephalus) là loài quý hiếm, nằm trong danh sách các loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất và được ghi vào Sách Đỏ th?? gi??i. Đến nay, còn khoảng 60-70 cá thể phân bố duy nhất ở Cát Bà, không còn nơi nào khác trên th?? gi??i xuất hiện loài này.

Tại đây có nhiều loài thực vật đặc hữu, chỉ thích nghi sống ở các đảo đá vôi, mà không nơi nào trên th?? gi??i có được, đó là: thiên tuế Hạ Long (Cycas tropophylla), khổ cử đài tím (Chirita drakei), cọ Hạ Long (Livistona halongensis), móng tai Hạ Long (Impatiens verrucifera), ngũ gia bì Hạ Long (schefflera alongensis), hài vệ nữ hoa vàng (Paphiopedilum concolor)... Các loài cây lá mọng hoặc trông xù xì như xương rồng Euphorbia antiquorum (Euphorb.), huyết giác Dracaena cambodiana (Liliac.), chi tuế Cycas sp. (Cycad.), và dây leo không lá tiết căn Sarcostemma acidum (Apocyn.) mang lại cho thảm thực vật ở đây một dáng vẻ chống chịu hạn của thực vật sa mạc.

Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được UNESCO công nhận tại Kỳ họp lần thứ 45 của Ủy ban Di sản Th?? gi??i (tháng 9 năm 2023), trở thành Di sản Th?? gi??i liên tỉnh, thành phố đầu tiên ở Việt Nam, là bài học kinh nghiệm hữu ích trong việc kết hợp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị Di sản th?? gi??i nói riêng, di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh nói chung ở Việt Nam trong những năm tới./.