Ai quản lý thuốc lá điện tử?

Nhiều loại thuốc lá điện tử pha thêm ma túy tổng hợp

Thuốc lá điện tử đang là mối lo ngại cho toàn xã hội với không hiếm những trường hợp sốc thuốc nhập viện cấp cứu khi mới đây, nhiều học sinh Trường THPT Hà Đông (Hà Nội) sau khi sử dụng thuốc lá điện tử có biểu hiện mệt, buồn nôn, ngã ra sàn lớp học. Giữa tháng 7 vừa qua, bệnh viện Bạch Mai cũng tiếp nhận 2 bệnh nhân, trong đó 1 bệnh nhân Nam đến từ Thái Bình trong tình trạng tím tái, co giật, nói nhảm, hoang tưởng, mất ngủ, ảo giác, tổn thương đa cơ quan và nguy cơ ngừng tim; 1 bệnh nhân nữ ??? Hà Nội cũng gặp tình trạng run rẩy, vã mồ hôi, rối loạn nhịp tim, rối loạn tâm thần… Các mẫu tinh dầu thuốc lá mà các bệnh nhân đã sử dụng khi được xét nghiệm đều chứa chất ma túy tổng hợp, trong đó có một số chất là loại mới lần đầu ghi nhận tại bệnh viện.

Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, đây không phải lần đầu tiên Trung tâm Chống độc tiếp nhận bệnh nhân ngộ độc thuốc lá điện tử. Các ca ngộ độc thuốc lá điện tử vào viện đều có biểu hiện co giật, kích thích, vật vã, ảo giác, không kiểm soát được hành vi, tổn thương não và nhiều cơ quan khác. Thậm chí, có nhiều bạn trẻ bị bất tỉnh sau khi hút, đến bệnh viện cấp cứu trong tình trạng co giật cơ tim, chết não,… Những trường hợp ngộ độc thuốc lá điện tử được tiếp nhận tại bệnh viện sau khi kiểm nghiệm dung dịch đều phát hiện có chứa ma túy tổng hợp. Trước đây, các mẫu xét nghiệm ma túy có trong thuốc lá điện tử chỉ phát hiện một chất, chứ không trộn tới 3-4 chất như gần đây.

Cũng chính vì sợ mua phải tinh dầu thuốc lá điện tử có chứa ma túy mà anh L.T.H (Hà Nội) chuyển về hút thuốc lá truyền thống. Trước đó, để cai dần thuốc lá điếu, anh H đã bỏ tiền triệu ra mua máy thuốc lá điện tử, lựa chọn chỗ mua tinh dầu đảm bảo (theo cảm tính), bởi các sản phẩm có trên thị trường chẳng được cơ quan, tổ chức nào kiểm nghiệm hoặc bảo lãnh về chất lượng. Nay khi nghe thông tin có nhiều loại tinh dầu bị pha chế thêm ma túy tổng hợp, sợ vô tình trở thành “con nghiện ma túy”, anh H đành “từ giã” lựa chọn mới để quay lại thuốc lá truyền thống.

Nguy hiểm là thế nhưng thuốc lá điện tử lại được giới trẻ, cả nam và nữ, ưa thích bởi các sản phẩm tinh dầu có đủ các mùi vị khác nhau, thơm hấp dẫn. Hơn nữa, do dễ mua, dễ giấu, thuận tiện khi sử dụng, nên thuốc lá điện tử dễ dàng xâm nhập vào trường học. Vì lứa tuổi học sinh mới lớn ưa khám phá, thích sự mới lạ, thích “làm người lớn”, lại chưa đủ hiểu biết về mức độ độc hại của loại thuốc này, nên các em vẫn vô tư sử dụng. Điều đáng lo ngại là sau 5 năm, đến năm 2020, tỷ lệ giới trẻ hút thuốc lá điện tử tăng 18 lần, và ngày càng phổ biến trong trường học.

Mặc dù chưa được phép lưu hành và nhập khẩu, nhưng do các biện pháp quản lý, kiểm tra chưa đồng bộ, rốt ráo, nên thuốc lá điện tử và các loại tinh dầu thuốc lá được bán công khai trên thị trường và trên mạng xã hội. Do thuốc lá điện tử trên thị trường hiện nay không được kiểm soát chất lượng, nên những thông tin được in trên nhãn như thành phần hóa học, tỷ lệ hóa chất không được xác minh thực tế; cũng từ đó không có người chịu trách nhiệm sản phẩm. Chính vì vậy, khi xảy ra tình trạng ngộ độc, sốc thuốc thì cơ quan chức năng cũng không truy cứu được trách nhiệm và khó có căn cứ xử lý. Điều đó có nghĩa là, việc sản xuất, buôn bán và sử dụng thuốc lá điện tử đang bị thả nổi, chất lượng không được kiểm soát. Điều đặc biệt nguy hại là để nhằm dụ dỗ giới trẻ, các đối tượng buôn bán đã pha chế, trà trộn các chất độc hại, ma túy vào sản phẩm, và giới trẻ vô tình hoặc hữu ý, sử dụng ma túy dưới vỏ bọc hút thuốc lá điện tử.

Rõ ràng, ngoài những tác hại của thuốc lá điện tử như nicotin, hương liệu, hóa chất độc hại, thì việc pha trộn trên ma túy tổng hợp là mối nguy hại lớn đối với giới trẻ. Và về bản chất, nó chính là ma túy đội lốt thuốc lá tổng hợp. Thực trạng này một lần nữa đòi hỏi phải có sự vào cuộc của cơ quan chức năng để quản lý mặt hàng đặc biệt này.

Cần sớm có cơ chế quản lý thuốc lá điện tử

Hiện nay vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều về quản lý thuốc lá điện tử: cấm toàn bộ, cho phép bán nhưng tăng cường kiểm soát, khuyến khích người nghiện thuốc lá truyền thống chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử. Chúng ta có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng thuốc lá điện tử lại không nằm trong sự điều chỉnh của luật. Năm 2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá, trong đó có quy định về “các dạng khác” của thuốc lá, song vẫn chưa thừa nhận trong đó có thuốc lá điện tử. Và cũng từ năm 2017 đến nay, sau khi Chính phủ có chỉ đạo về quản lý các sản phẩm thuốc lá mới, thì thuốc là điện tử vẫn đang nằm ngoài vòng pháp luật. Nguyên nhân được cho là do có nhiều ý kiến khác nhau về việc có cho phép lưu hành thuốc lá điện tử hay không. Đại diện Bộ Y tế thì yêu cầu cấm tuyệt đối thuốc lá điện tử với lý do các sản phẩm này chứa rất nhiều chất độc hại, hiện đang được kinh doanh bất hợp pháp nhưng tỉ lệ sử dụng đã có xu hướng gia tăng. Nếu cho phép kinh doanh thì sẽ có nguy cơ tăng mạnh, thu hút giới trẻ nhiều hơn và tạo ra một thế hệ nghiện nicotin mới. Bộ Công Thương thì đang nghiên cứu, đánh giá kỹ các bằng chứng khoa học liên quan đến sự an toàn của dung dịch thuốc lá điện tử. Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng hiện nay Nhà nước chưa có chính sách quản lý cụ thể nhằm kiểm soát, hạn chế, bảo vệ sức khoẻ người tiêu dùng và thất thu thuế, việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật để quản lý sản phẩm này là cần thiết. Bộ Khoa học và Công nghệ thì đề nghị xem xét xây dựng quy định quản lý, chính sách thí điểm đối với các loại thuốc lá điện tử để làm căn cứ hoàn thiện văn bản pháp luật quản lý thuốc lá điện tử tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, theo nhiều chuyên gia, nhà quản lý, việc không đưa thuốc lá điện tử vào quản lý sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy như: thất thu thuế, sản phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ, không được kiểm soát về thành phần, chất lượng dẫn đến ảnh hưởng tới sức khỏe…; không cho phép lưu hành thì sản phẩm vẫn cứ tràn lan trên thị trường, và càng chậm quản lý, chúng ta càng tạo điều kiện cho nguồn hàng buôn lậu, bất hợp pháp với giá thành hoặc rất cao, hoặc rẻ mạt, từ đó tồn tại nhiều rủi ro, nguy cơ cho sức khỏe cộng đồng.

Rõ ràng, ở đây chúng ta chưa thấy có sự quyết liệt và thống nhất của các bộ ngành. Đương nhiên, việc cẩn thận với bất cứ chính sách nào đều rất cần thiết, nhưng để quá lâu cho một vấn đề xã hội quan tâm, bức xúc là chính sách đã đi sau cuộc sống. Và trong lúc các cơ quan chức năng còn chưa thống nhất về chính sách quản lý, thì thuốc lá điện tử đang là thị trường béo bở của giới buôn lậu và bán hàng bất hợp pháp. Người sử dụng có nhu cầu sử dụng sản phẩm giảm thiểu tác hại thì thấp thỏm lo âu với chất lượng và giá thành, nhà nước thì mất đi nguồn thu đáng kể. Đứng trên bình diện này mà nói, nếu chúng ta cho phép sử dụng thuốc lá điện tử, đưa mặt hàng này vào quy trình quản lý và là đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ góp phần định hướng tiêu dùng, quan trọng hơn cả là sẽ kiểm soát được nguồn gốc xuất xứ, chất lượng sản phẩm.

Hiện Chính phủ đã giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu xây dựng quy định phù hợp để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, sớm trình Thủ tướng Chính phủ. Hy vọng, có sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, chúng ta sớm có sự thống nhất quản lý sản phẩm đặc biệt này. Không thể để chính quyền chưa cho phép, các trường học gồng mình ngăn cấm, mà thuốc lá điện tử vẫn “nhởn nhơ” ngoài vòng pháp luật.

Nhưng trước khi được luật hóa các quy định liên quan đến quản lý thuốc lá điện tử, để hạn chế tối đa tác hại của nó, cần nâng cao nhận thức cộng đồng bằng cách đẩy mạnh truyền thông về tác hại và nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe của sản phẩm trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong học đường; đưa mặt hàng này trong diện hàng cấm, hàng lậu để kiểm tra, xử lý nghiêm nếu có vi phạm, hạn chế sự “làm loạn” của thuốc lá điện tử như hiện nay./.