Tình trạng kết hôn không giá thú ở miền tây Nghệ An

Ông Thò Giống Mùa, bản Pà Khốm, xã Tri Lễ, huyện vùng cao Quế Phong cho biết: “Từ bản Pà Khốm (Việt Nam) sang bản Đen Đín (Lào) chỉ mất hai giờ đồng hồ đi bộ đường rừng. Vì thế, cứ mỗi dịp Tết cổ truyền, thanh niên hai bản đi lại giao lưu, thăm thân, cho nên trai gái thấy thích nhau thì sống chung”. Ông kể: “Tôi cũng vậy, thời trai trẻ, nhiều lần sang bản Đen Đín, xã Phăn Thong, huyện Mường Quắn, tỉnh Hủa Phăn (Lào) chơi, đã gặp và lấy bà Mùa Y Dênh, đến nay đã sinh được 13 người con”. Theo bước cha, Thò Bá Nênh, con trai đầu của ông Mùa cũng cưới vợ người Lào. Dù đã sống trên đất Việt Nam ba năm nay và có với nhau hai người con, nhưng hai vợ chồng Thò Bá Nênh chưa có giấy đăng ký kết hôn.

Anh Già Bá Cư cũng ở bản Pà Khốm, huyện Quế Phong có chị gái lấy chồng bên Lào, trong một lần sang bản Huồi Ngua, huyện Mường Quắn thăm chị, Thò Bá Cư gặp và yêu cô Thò Y Dí. Thế là Y Dí theo Bá Cư về bản Pà Khốm làm vợ. Đến nay đã có hai người con mà chưa có giấy đăng ký kết hôn. Qua khảo sát, hiện trên địa bàn huyện Quế Phong có hơn 40 cặp vợ chồng kết hôn ngoại biên không giá thú, chủ yếu tập trung tại hai xã biên giới Tri Lễ và Thông Thụ. Điều đáng lo ngại, đây chính là một trong những nguyên nhân của tình trạng di cư trái phép trong đồng bào Mông ở đây.

Ranh giới tự nhiên giữa xã Mường Típ, huyện Kỳ Sơn và huyện Noọng Hét, tỉnh Xiêng Khoảng (Lào) chỉ là con sông Nậm Mộ cùng mấy quả núi. Hầu hết cư dân sống ở hai triền biên giới tuy khác quốc tịch nhưng lại chung gốc gác người Khơ Mú. Thế nên, chuyện lấy vợ người Lào vốn không xa lạ với các chàng trai nơi đây. Có những người nhiều tuổi vẫn vượt sông đi “bắt” vợ Lào như trường hợp của Học Phò Thiệu. Hiện mắt ông Thiệu đã mù lòa nhưng ông vẫn luôn tự hào là lấy được cô vợ Lào trẻ đẹp Lô Thị Bằng ít hơn ông đến 30 tuổi. “Lấy vợ Lào nơi đây là chuyện bình thường ấy mà. Mấy bữa nay lại có mấy cậu choai choai rủ nhau vượt sông đi “bắt” vợ Lào rồi. Riêng bản ta mấy năm trở lại đây cũng có hơn chục người lấy vợ Lào”, ông Thiệu kể.

Nằm bên con suối nhỏ bản Ta Đo là nơi sinh sống của cặp vợ chồng Moong Thị May (sinh năm 1988), người Lào và Học Phò Tuy (sinh năm 1983). Phò Tuy kể, lần đầu tôi theo bạn vượt dòng sông Nậm Mộ sang đất Lào thì gặp và yêu Moong Thị May. Vào một đêm trăng, nghe tiếng pí Tơm gọi tình, May đã vượt suối sang bản Ta Đo, vậy là chúng tôi nên vợ nên chồng. Những cuộc tình không biên giới này mang đầy màu sắc lãng mạn, song nó cũng kéo theo nhiều hệ lụy. Hầu hết các cặp vợ chồng Lào - Việt Nam ở xã Mường Típ cưới nhau nhưng không hề đăng ký kết hôn. Khi được hỏi tại sao không đến UBND xã làm thủ tục kết hôn thì họ đều có chung câu trả lời: “Hai bên gia đình cho làm lễ cưới là thành vợ thành chồng rồi, cần chi phải đi đăng ký kết hôn”. Chính vì nhận thức lệch lạc như vậy, cho nên những gia đình Việt Nam - Lào này phải chịu nhiều thiệt thòi về quyền lợi công dân, bởi không phải cuộc hôn nhân nào cũng yên ấm. Những đứa trẻ được sinh ra bởi các cặp vợ chồng không đăng ký kết hôn theo quy định của pháp luật vẫn là đối tượng chịu nhiều thiệt thòi. Không ít trẻ đến tuổi đi học vẫn chưa có giấy khai sinh. Một lãnh đạo xã Mường Típ cho biết, xã đã nhiều lần cử cán bộ đến tận nhà, tuyên truyền động viên những cặp vợ chồng Việt Nam - Lào ra UBND xã đăng ký kết hôn nhưng họ không thực hiện.

Đội trưởng Vũ trang thuộc Đồn Biên phòng Tri Lễ, Đại úy Mùa Bá Lữ cho rằng: “Nguyên nhân dẫn tới việc kết hôn không giá thú là do nhận thức, do tập tục từ lâu đời. Bộ đội Biên phòng đã đến từng hộ gia đình để tuyên truyền vận động các cặp vợ chồng đi đăng ký kết hôn, làm hộ tịch hộ khẩu… nhưng vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, rào cản do phong tục tập quán. Phó Chủ tịch UBND huyện Quế Phong Trương Thị Tuyết Mai băn khoăn, mặc dù chưa có giấy đăng ký kết hôn, nhưng chính quyền địa phương vẫn phải cấp đầy đủ các loại giấy tờ cần thiết như hộ tịch, hộ khẩu, thẻ BHYT, giấy khai sinh... cho họ. Điều này đã dẫn đến một quy trình ngược. Trong khi chưa được nhập quốc tịch Việt Nam nhưng các đối tượng này đã được cấp các loại giấy tờ của Việt Nam. Vì vậy, ngành chức năng cần sớm có các giải pháp, tạo thuận lợi cho các đối tượng được nhập quốc tịch Việt Nam theo hướng đơn giản hóa thủ tục, giúp họ ổn định nơi ở, yên tâm sinh sống, từ đó hạn chế tình trạng di cư tự do.

Cán bộ Phòng Tư pháp huyện Kỳ Sơn Hoàng Văn Hiếu cho biết: Theo thống kê của Phòng Tư pháp huyện, trong năm năm trở lại đây, trên địa bàn không có trường hợp cặp vợ chồng người Việt Nam - Lào nào đăng ký kết hôn, thực tế, việc kết hôn không giá thú ở khu vực biên giới Việt Nam - Lào trên địa bàn huyện rất khó nắm bắt cụ thể. Hiện, UBND huyện Kỳ Sơn đang chỉ đạo các xã biên giới tuyên truyền vận động người dân phải làm thủ tục kết hôn trước khi cưới để bảo đảm quyền lợi công dân. Những mái nhà “hai quốc tịch” vẫn tồn tại nơi miền tây xứ Nghệ.