Grab mua lại Uber: Cần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng

Lo ngại độc quyền

Trước đó, ngày 26-3, người dùng dịch vụ đặt xe Uber ở Việt Nam đã nhận được thông báo “chúng tôi sẽ chuyển dịch vụ sang nền tảng Grab từ ngày 8-4-2018”. Đồng thời, hãng Grab ra thông báo hoàn tất giao dịch mua lại hoạt động kinh doanh của Uber tại khu vực Đông Nam Á, trong đó có thị trường Việt Nam. Mặc dù chỉ là một vụ sáp nhập của hai doanh nghiệp (DN) nhưng vụ mua bán này lại nhận được sự quan tâm rất lớn của người tiêu dùng (NTD). Nguyên nhân là bởi Grab và Uber vốn là hai hãng taxi công nghệ có số lượng người dùng rất lớn ở Việt Nam, đặc biệt là NTD ở hai thành phố lớn - Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.

Chia sẻ về vụ việc này, ông Nguyễn Minh Đức – chuyên gia Ban Pháp chế (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) nhận định, không chỉ là hai thương hiệu taxi công nghệ “quyền lực” tại Việt Nam, trước đây, Grab và Uber thường xuyên cạnh tranh với nhau khốc liệt cả ở các chương trình khuyến mại, giảm giá cũng như tỷ lệ chiết khấu dành cho lái xe. Điều này giúp cả NTD và các lái xe làm việc cho hai hãng taxi này được lợi. Tuy nhiên, khi sáp nhập lại với nhau, chuyển cho nhau dữ liệu khách hàng, thống nhất mức giá và dịch vụ, đứng từ góc độ pháp lý, không ít người sẽ đặt câu hỏi liệu có vi phạm Luật Cạnh tranh hay không? Vì Luật Cạnh tranh bảo đảm mức độ cạnh tranh trên thị trường, từ đó bảo vệ quyền lợi NTD. Chưa kể, không ít NTD cho rằng, thị phần của hai hãng taxi này khi sáp nhập với nhau là khá lớn, dẫn đến độc quyền và khiến NTD chịu thiệt.

Đồng ý kiến với ông Nguyễn Minh Đức, ông Nguyễn Mạnh Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ NTD Việt Nam cho hay, với chính sách chiết khấu rất ưu đãi cho lái xe, đã có nhiều người tham gia vào mạng lưới làm taxi cho Grab và Uber. Trong đó không ít người phải đầu tư xe với số vốn không nhỏ. Khi hai hãng taxi này sáp nhập, tài xế bắt buộc hoặc phải gia nhập chủ mới, hoặc phải từ bỏ việc làm tài xế taxi. Cả hai việc này đều gây nên không ít khó khăn bởi khi sáp nhập, không còn đối thủ cạnh tranh, lại có số lượng tài xế tham gia vào mạng lưới rất đông, không loại trừ khả năng “ông lớn” Grab sẽ tăng mức chiết khấu theo hướng có lợi cho mình, khiến tài xế chịu thiệt. Với NTD, việc sáp nhập cũng dễ khiến các chương trình khuyến mại giảm bớt, quyền lợi ảnh hưởng so với trước đây.

Dưới góc độ của một lái xe taxi, anh Trần Hồng Quân bộc bạch, anh làm lái xe cho hãng Grab được khoảng nửa năm và trước đây, thu nhập rất ổn định.

Do đó, cách đây nửa tháng, anh quyết tâm đầu tư để mua một chiếc ô tô mới nhằm nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng. Tuy nhiên, khi làm thủ tục đăng ký xe thì khó khăn hơn lần trước. “Có thể lượng lái xe từ Uber chuyển sang Grab quá đông khiến việc đăng ký lần này khó khăn hơn. Thực sự, việc sáp nhập lần này khiến cánh lái xe chúng tôi lo ngại vì chiết khấu có thể bị tăng cao khi có nhiều lái xe. Nhất là khi tôi đã đầu tư một khoản tiền lớn để mua xe, nếu mức chiết khấu cao quá thì không có mấy lời lãi, biết đến bao giờ mới gỡ được vốn?” – anh Trần Hồng Quân lo ngại.

Dưới góc độ NTD, chị Lê Thị Cẩm (Mễ Trì) cũng không giấu nổi lo lắng: “Do tính chất công việc, tôi thường xuyên phải sử dụng taxi đi để di chuyển. Trước đây, việc chuyển từ taxi truyền thống sang Grab, Uber giúp tôi tiết kiệm được khá nhiều tiền vì có rất nhiều gói khuyến mãi. Nếu sáp nhập về làm một, các gói này kết thúc thì chắc chắn chi phí sẽ đội lên”.

Chú trọng quyền lợi NTD

Sau khi Grab tuyên bố mua lại Uber, Singapore ngay sau đó đã đưa ra tuyên bố tiến hành điều tra nghi vấn vi phạm luật cạnh tranh trong thương vụ Uber bán mảng kinh doanh ở Đông Nam Á cho Grab, Malaysia và Philippines cũng có những động thái tương tự. Tại Việt Nam, này 27-3-2018, Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công thương) cũng đã có công văn đề nghị Uber và Grab cung cấp các thông tin, tài liệu có liên quan đến việc mua lại nêu trên và Hợp đồng Grab mua lại Uber tại Đông Nam Á trước ngày 3-4-2018 để có căn cứ xem xét, đánh giá việc mua lại theo quy định của pháp luật cạnh tranh.

Theo Thứ trưởng Công thương Đỗ Thắng Hải, đến thời điểm này, Grab đã có văn bản gửi Cục Cạnh tranh. Cục Cạnh tranh cũng đã mời Grab đến làm việc cụ thể tại Cục vào ngày 6-4. Đây thực chất là việc mua bán giữa hai DN nên nếu thị phần của họ trên thị trường là từ 30 – 50%, họ sẽ phải có báo cáo đến Bộ Công thương, còn hơn 50% thì theo luật sẽ không được phép. Căn cứ trên báo cáo của Grab và sau buổi làm việc vào ngày 6-4, Bộ Công thương sẽ có cơ sở đánh giá xem Grab có vi phạm Luật Cạnh tranh và có được phép hoạt động hay không.

“Grab, Uber hay bất cứ một thương hiệu nào dù hoạt động theo hình thức nào thì vẫn là DN, khi đã hoạt động thì phải bám vào những quy định mà Luật Cạnh tranh đang quy định. Đó là không được có hành vi vi phạm về cạnh tranh không lành mạnh, xâm phạm vào quyền lợi NTD. Nếu phát hiện có việc này, Bộ Công thương sẽ xử lý theo đúng quy định của pháp luật” – Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải khẳng định.

Ở một góc độ tích cực hơn, sau khi Grab tuyên bố mua lại Uber, thị trường dịch vụ vận tải của Việt Nam đang có những thay đổi mới mẻ. Cụ thể, hãng vận tải Phương Trang đã đầu tư 2.200 tỷ đồng vào ứng dụng gọi xe; hãng taxi Mai Linh phát đi rất nhiều tuyên bố ưu đãi về giá cước (như không tăng phụ phí trong giờ cao điểm), đưa ra dịch vụ đặt xe qua tổng đài (gọi số 1055 trên toàn quốc), thu hút tài xế từ Uber, Grab về đầu quân… Ông Nguyễn Minh Đức đánh giá, đây là động thái tích cực vì khi Grab và Uber sáp nhập với nhau thì ít nhất ở thời điểm đầu, họ chưa thể cung cấp dịch vụ đại trà trên thị trường, có thể giảm các gói khuyến mại và dẫn đến việc NTD chuyển sang sử dụng một số gói dịch vụ của Phương Trang hay Mai Linh, giúp các hãng taxi truyền thống này giành được thị phần.

Tuy nhiên, ông Đức cũng lưu ý, một ứng dụng muốn hoạt động tốt đòi hỏi số lượng lớn lái xe và cả số lượng lớn NTD. Thí dụ, khi NTD sử dụng một ứng dụng gọi xe nhưng chung quanh không thấy xe nào thì họ tắt ứng dụng đi và chuyển sang một ứng dụng khác. Tương tự, khi tài xế bật ứng dụng lên để tìm khách và thấy chung quanh không có khách nào cả, họ cũng sẽ tắt ứng dụng đi, chuyển sang ứng dụng khác. Vì lẽ đó nên khi Grab và Uber ra mắt tại Việt Nam, động thái đầu tiên là khuyến mại để mở rộng quy mô thị trường nhanh nhất và khi quy mô thị trường đủ lớn mới thu lại lợi nhuận từ kinh doanh. Điều đó đòi hỏi nguồn tiền lớn để khuyến mại và đây là rào cản lớn mà các hãng taxi truyền thống phải tìm cách vượt qua.